Komunikacja międzyludzka – a więc czym jest empatia?

Aby można było mówić o komunikacji, powinny pojawić się trzy główne elementy: nadawca przekazu, jego odbiorca oraz sam przekaz.

Żeby odbiorca zarejestrował i zrozumiał przekaz, nie wystarczy sam fakt, że jest szczęśliwym posiadaczem sprawnie działającej, choć nieco używanej pary uszu. Potrzeba czegoś znacznie więcej – słuchania empatycznego, które w dużej mierze opiera się na zbilansowanym podejściu  do siebie samego, swojego rozmówcy oraz tego, co właściwie chce się przekazać. A zatem inaczej niż w tej historii, kiedy to spotyka się dwóch kolegów i jeden z nich zauważa: „Twoja żona jest dziś taka milcząca… jak nigdy. Coś ty jej zrobił, że macie ciche dni?” „Nic” – odpowiada drugi - „W zasadzie to stało się wręcz przeciwnie – kupiłem jej wczoraj futro, o którym marzyła od lat”. Pierwszy mężczyzna, nie mogąc pohamować zdziwienia, pyta: „To dlaczego ona nic nie mówi?!” „Bo taka była umowa” – wyjaśnia zapytany.

Niektórzy ludzie, w prawdziwym życiu, zakładają jednak, mniej lub bardziej świadomie, że przecież wszyscy jesteśmy tacy sami. Bazując na takim przekonaniu uważają, że są w stanie domyślić się, co chce przekazać ich rozmówca, czasem nie pozwalając mu nawet skończyć wywodu. Tymczasem każdy z nas niesie ze sobą pewien bagaż doświadczeń, które budują jego niepowtarzalne ja. Empatia polega na wczuciu się w położenie, sytuację, czy przeżycia rozmówcy. Nie jest to jednak możliwe, jeżeli nie poznamy naszego interlokutora… pozwalając mu, by przekazał nam informacje o sobie, by wprowadził nas w swój świat za pomocą różnych form komunikacji zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej – słów, gestów, tonu głosu itp. Nam pozostaje natomiast przyglądanie się rzeczywistości, do której nas wpuszcza, ale jednocześnie powinniśmy pozostać sobą; empatia to nie to samo co utożsamianie się z kimś.

Choć empatia wydaje się być głęboko zakorzeniona w naszych mózgach i ciałach (ewolucja wyposażyła w jej elementarne formy nie tylko naczelne – naszych krewnych, ale także szczury czy psy), nie cieszmy się zbyt wcześnie. Oprócz badań dowodzących genetycznych podstaw empatii istnieją jednak i takie, które pokazują, że zdolności empatyczne można zarówno rozwijać, jak i niestety ograniczać, wykazując się pewnymi zachowaniami (lub ich nie podejmując). Warto więc zastanowić się, jak podążyć tą pierwszą drogą – zwiększającą swój poziom empatii.

Drogą do zwiększania empatii jest słuchanie empatyczne, oparte na poznawaniu innych, które może pomóc nam zdecydować, w jaki sposób się wobec nich zachować tak, aby mogli się rozwijać i służyło to ich dobru. Załóżmy, że mamy dwoje znajomych, z których jedno cieszy się nieposzlakowaną opinią, a drugie zostało już dwukrotnie ukarane za prowadzenie samochodu pod wpływem alkoholu. Jeśli oboje proszą nas o pożyczenie im auta, ponieważ każde z nich wybiera się „w gości”, prawdopodobnie dwa razy głębiej zastanowimy się, zanim oddamy „nasze oczko w głowie” osobie, która weszła w konflikt z prawem. Być może nasza odmowa uchroni ją przed trafieniem do więzienia lub wypadkiem. Oczywiście, w zależności od dodatkowych czynników, opisana sytuacja może mieć diametralnie różne rozwiązania, na potrzeby tego przykładu załóżmy jednak, że dzięki odpowiedniemu poznaniu obu naszych znajomych jesteśmy w stanie podjąć najlepszą decyzję. Bycie empatycznym nie oznacza, że zawsze będziemy chcieli  pomóc komuś w potrzebie, choć często jest to ważny pierwszy krok w kierunku współczującego działania.

Dlaczego warto okazywać empatię?

Empatia jest podstawowym budulcem moralności – ludziom, którzy stosują się do Złotej Reguły etycznej, pomaga ona wczuć się w sytuację drugiej osoby.  Jest ona również kluczowym składnikiem udanych relacji, ponieważ pomaga nam zrozumieć perspektywy, potrzeby i intencje innych. Oto niektóre z dowodów potwierdzających jej znaczenie:

• Ludzie z wysokim poziomem emaptii są bardziej skłonni pomóc innym, nawet jeżeli byłoby to sprzeczne z ich własnymi interesami.
• Empatia zmniejsza uprzedzenia i rasizm.
• Empatia jest potrzebna w małżeństwie; jeśli obie strony są w stanie zrozumieć emocje swojego partnera, pogłębia się intymność i zwiększa satysfakcja z relacji. Jest również bardzo ważna przy rozwiązywaniu konfliktów.
• Empatia redukuje potrzebę znęcania się nad innymi oraz złości wśród dzieci, powodując, że są milsze i bardziej zorientowane na swoich rówieśników.
• Empatia promuje bohaterskie działania.
• Empatia pomaga zwalczać nierówności. Działa ona w sposób zachęcający do pomocy tym ludziom, którzy są poza naszą grupą społeczną, a należą do grup napiętnowanych i słabych.
• Ale i odwrotnie, nierówności mogą zmniejszyć empatię. W takiej sytuacji ludzie okazują mniej empatii, kiedy zamierzają osiągnąć wyższy status społeczno-ekonomiczny.
• Empatia jest pożądana w miejscu pracy; menedżerowie, którzy wykazują empatię mają pracowników, którzy rzadziej chorują i deklarują większe poczucie szczęście.
• Empatia wspomaga ochronę zdrowia. Pacjenci lekarzy posiadających dużą zdolność do odczuwania empatii cieszą się lepszym zdrowiem.

Jak widać empatia odgrywa bardzo ważną rolę w budowaniu relacji międzyludzkich. Jeśli myślicie sobie teraz, że najpierw nakreślamy ogólny koncept, podkreślając jego znaczenie, i zostawiamy Was bez dalszych, bardziej szczegółowych informacji i wskazówek, to już wyprowadzamy Was z błędu i  zachęcamy jednocześnie do śledzenia kolejnych wpisów w tej kategorii, gdzie będziemy rozwijać ten wątek.

(opracowano na podstawie: „Psychologia porozumiewania się”, Marek Dziewiecki; "What is empathy", by greatergood.berkeley.edu)