Nieodłączni towarzysze ludzkiego życia: nastroje i emocje

Ludzie doświadczają szerokiego zakresu zjawisk afektywnych (uczuciowych), a wiele z nich nazywanych jest przez naukowców oraz laików emocjami. Towarzyszą nam one przez całe życie, co wiąże się z próbami ich opisywania oraz wychwycenia pewnych niuansów. Ciężko jest podać taką definicję, która będzie zawierać wszystkie możliwe typy emocji i jednocześnie rozróżniać je od pozostałych zjawisk afektywnych. Jednocześnie naukowcy i praktycy, którzy je wykorzystują, potrzebują jednoznacznej definicji tak, żeby inni mogli zrozumieć, którą część afektywnego świata się zajmują.

Emocje definiujemy jako przemijające, bio-psycho-społeczne reakcje na wydarzenia, które mają wpływ na nasze dobro i potencjalnie wymagają natychmiastowego działania. Emocje są biologiczne, ponieważ angażują fizjologiczne reakcje centralnego i autonomicznego układu nerwowego. Są psychologiczne, ponieważ
dotyczą one konkretnego procesu psychicznego wymaganego do wzbudzania i regulacji odpowiedzi, bezpośrednich działań psychicznych i motywowania zachowań. Są społeczne, ponieważ są często wzbudzane przez społeczne czynniki i mają społeczne znaczenie, w momencie ich wzbudzenia. (Używamy tu słowa "społeczny" w najszerszym tego słowa znaczeniu, które obejmuje nie tylko interakcje z innymi ludźmi, ale także z innymi istotami żywymi, takimi jak węże, konie, lwy, itp. Emocje z pewnością też wzbudziłyby reakcje adaptacyjne w takich interakcjach.)

Obecnie powszechna jest hipoteza, proponująca istnienie siedmiu podstawowych emocji (radość, zdziwienie, strach, wstręt, złość, smutek i pogarda)[1], wykorzystujących te same ruchy twarzy we wszystkich kulturach, potwierdzając powszechne ich rozpoznanie (różne są okoliczności okazywania emocji)[2] Charakterystyką tych siedmiu podstawowych emocji zajmiemy się w następnych postach z tej kategorii.

Po ich wyzwoleniu, emocje organizują inne układy, takie jak percepcji, uwagi, wnioskowania, uczenia się, pamięci, wyboru celu, czynników motywacyjnych, reakcji fizjologicznych, mechanicznych zachowań oraz behawioralnego podejmowania decyzji [3]. Jednocześnie aktywują one określone układy i dezaktywują pozostałe, w celu uniknięcia chaosu, polegającym na działaniu konkurencyjnych ze sobą układów w jednym czasie, pozwalając tym samym na skoordynowanie reakcji z bodźcami z otoczenia [4]. A zatem, w całym procesie, strach przygotowuje nas do ucieczki, wyłączając na pewien czas niepotrzebnym proces trawienny, co skutkuje zmniejszeniem wydzielania śliny (suchość w ustach). Emocje zapoczątkowują sieć składników, które zawierają subiektywne doświadczenia (uczucia), zachowania ekspresyjne, reakcje fizjologiczne, tendencje do działania oraz procesy poznawcze; termin „emocja” jest metaforą dla tych wszystkich reakcji.

Wchodzisz do sklepu. Jest bardzo zadbany, dobrze wyposażony i sprawia wrażenia miejsca na najwyższym poziomie. Kiedy podchodzisz do kasy z produktem, który Cię interesuje, wita Cię skwaszona mina ekspedienta, który na Twoje „dzień dobry” odpowiada coś niewyraźnie, a kiedy opuszczasz już to miejsce, słyszysz, jak mówi do kolegi obok, że ci ludzie muszą być nienormalni, że przychodzą na zakupy w niedzielę wieczorem. Jakie emocje wywoła w Tobie komentarz, który właśnie usłyszałeś? Jak w takiej sytuacji będziesz postrzegał ten sklep? Czy poleciłbyś go znajomemu?

Pewna grupa osób została poproszona (w ramach eksperymentu) o to, by oceniła jakość usług nowej wypożyczalni filmów wideo [5]. Tak naprawdę jednak chodziło o sprawdzenie, jak zachowanie pracownika wypożyczalni – aktora – oddziałuje na klientów. Jak się okazuje, kiedy ekspedient się uśmiechał, poprawiało to nastrój uczestników badania (po interakcji był bardziej pozytywny niż przed), wpływając jednocześnie na satysfakcję z usługi oraz lojalność wykazywaną wobec danej organizacji. Do osiągnięcia takich wyników potrzebny był jednak autentyczny uśmiech; jeśli aktor uśmiechał się sztucznie, nie powodował uzyskania tak dobrych dla firmy rezultatów.

W powyższych przykładach odwołujemy się do dwóch pojęć, głównych bohaterów niniejszego posta, które mogą kształtować ludzkie zachowania. Chodzi mianowicie o nastrój i, wspomniane na samym początku, emocje. Choć zapewne wiesz, że oba stany się od siebie różnią, pewnie trudniej jest Ci wskazać konkretne obszary tej odmienności. Krótko i zwięźle przedstawia je tabelka poniżej.

Porównanie właściwości emocji i nastroju

Kryterium	Emocja	Nastrój
Czas trwania	Kilka sekund, minut	Kilka godzin, dni; nastrój jest stale obecny
Intensywność	Duża	Mała
Przebieg czasowy	Wyraźny początek i zakończenie, pomiędzy nimi punkt kulminacyjny	Powstaje stopniowo, dlatego trudno wskazać początek, zakończenie i punkt kulminacyjny
Zdarzenia poprzedzające	Wyraźna przyczyna; jednostka potrafi wskazać, co wywołało jej emocję (nawet wówczas, gdy przyczyna pojawia się tylko w jej wyobraźni)	Brak wyraźnej przyczyny; jednostka nie jest świadoma pochodzenia nastroju
Powiązane obiekty	Skierowana na konkretny obiekt (np. złościmy się na coś lub kogoś)	Brak konkretnego obiektu, globalny, rozlany charakter
Ekspresja	Wyraźna, czytelna ekspresja mimiczna, pantomimiczna i wokalna	Słabo obserwowalne zmiany w postawie, tonie głosu, tempie mówienia itp.

Źródło: Bielawska-Batorowicz, 2012

Nastrój jest niejako tłem, na którym pojawiają się emocje. Emocje natomiast to krótkotrwałe, ale intensywne, skierowane na konkretny obiekt stany, w których można wyróżnić początek, punkt kulminacyjny oraz koniec i określić, co je wywołało. Jeśli np. dowiesz się, że wygrałeś milion w totolotka, z tego powodu poczujesz nagły przypływ niepohamowanej radości trwającej w takiej formie (intensywne uczucie) do kilkunastu minut. Radość będzie związana z Twoim kuponem, Tobą (w końcu wybrałeś odpowiednie numery), a jej przejawem będzie okrzyk szczęścia i zwycięstwa, klaskanie w dłonie, podskakiwanie itp. W takiej sytuacji można mówić o emocji. Tego samego dnia, przed otrzymaniem wiadomości o trafieniu szóstki, mogłeś być apatyczny, przygnębiony, negatywnie nastawiony do wszystkiego i nie wiedzieć jednocześnie, dlaczego tak właśnie się czujesz. Taki stan rzeczy mógł trwać przez dłuższy czas (np. kilka godzin) nie przyczyniając się do powstawania z tego powodu żadnych gwałtownych reakcji. Twój nastrój można krótko określić jako ogólne przygnębienie. Na tle tego stanu pojawiła się jednak kilku-/kilkunastominutowa zmiana w postaci przeżywania chwil szczęścia dzięki uzyskaniu wiadomości o wygranej.

Jak powiedział Albert Einstein, „Ludzie są jak morze, czasem łagodni i przyjaźni, czasem burzliwi i zdradliwi. Przede wszystkim to jednak tylko woda”.

Bycie w stanie odczytywać stany emocjonalne osoby, z którą się rozmawia, jest niezwykłą umiejętnością, która daje wgląd w ich intencje, motywacje, osobowość, wiarygodność i autentyczność. Emocje mogą nas poinformować o złych zamiarach, ukrytych informacjach albo próbie oszustwa.

Postanowiliśmy, że na początek przedstawimy Wam podstawowe informacje związane z emocjami. Jako że jest to zagadnienie bardzo obszerne, będziemy je przybliżać stopniowo.

Bibliografia:Bielawska-Batorowicz, E. (red.) (2012). Wprowadzenie do psychologii dla ekonomistów. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne.

[1] Tuner, J., Stets, J. (2009). Socjologia emocji, Warszawa: PWN
[2] L ansley, C. (2013). Facial-expressions-of-emotion-are-not-universal.
[3]Tobby, J i Cosmides, L. (2008). The evolutionary psychology of the emotions and their relationship In internal regulatory variables. W M.Lewis, J.M. Haviland-Jones, i L. Feldman Barrett (ed.), Handbook of emotions (3 wyd. Str. 114-137). New York: Guilford Press
[4] Levenson, R.W. (1999). The interpersonal functions of emotion. Cognition and Emotion, 13(5), 481-504
[5] Henning-Thurau i in., 2006 za Bielawska-Batorowicz, 2012
zdjęcie Four Face, sumetho / FreeDigitalPhotos.net